A Study on Fundamentalism
A Study on Fundamentalism
Pastor Lamzakai Haokip
THUMAKAI:
I gamsung uvah, houbungtampin fundamental kiti thucheng ajahteng ipiham khat
kiseidan in angaito unakicha uvin ahi. Alangkhat ah, Fundamen-tal kahi kiti
thipi dehdeh houbung honlah ipijeh a fundamental houbung kahi-ham? fundamental
ipitina ham? ti jengc-ha jong helouvin amin sehseh Sajuh kiputin akiput kit
uvin ahi.
Eiho jong fundamental houbung ihi-uve. Chuti ahileh, Fundamental ipitina ham?
Hoilai a, kon, itih a, ipijeh a, chuleh ipi lungtup nei a ahin patdoh uham?
Chuleh Fundamental kitilo jeh pen-tah chu ipiham? (tichu fundamental hotahsan
lhongpi chu ipiham?) ti hetding hithil poimo tah ahi.
Hijeh chun fundamental epitina ham? Itihkum a koi hinpat doh ham? Chuleh
atah-san lhongpi ho epiham tihi isei masangun fundamental hilou naho point 7
anavekhom ute.
- Pon lukhuh khuh phatecha a chepi hofundamental ahi deh pouve.
- Fundamental houbung a um tapou chufundamental ahi thei dehpoi.
- Local Independent church ho jousefundamental dihtah ahipouve.
- Head Deacon a kipolou, Pastor a boukipo hokhu fundamental dihtah ahidehpouve.
- Association, Convention or Centraliza-tion method chepi lou Houbung jousehi fundamental ahideh pouve.
- Fundamental leh Baptist jaojeh a fun-damental kihi dehlou ahi.
- Khamthei a kisuboh lou chuleh hinkhotheng manjeh in fundamental akihi deh-poi.
Achung a kisei point 7 ho jui jeh a funda-mental kihi hih jong leh Pathen leh
mi-hem vetdia vetlom leh kipa um ahi jeh apoimo tah ahi.
FUNDAMENTAL IPI TINA HAM?
Schoolchapang Dictionary in, fundamental hi“abulpi, akingapna, ahilouleh
akhohlaitah” tin akoudohna ape in ahi. Ahileh eihohi ipiding a mihon
fundamental tia einahet uham? Fundamental ho hi Bible thuhil a kibulphu ho,
Bible hi abulpipen ahi tiatahsan ho ahijeh uva mihon fundamen-talist tia ahin
minvo u ahi akitin ahi.
Fundamentalist kiti thucheng hi 1920kum a chu Baptist Church
Magazine“Watchman-Examiner” editor pa CurtisLee Laws in ahin man pan ahin,
amachuhiche thucheng mang masapen jongahung hitai. Curtis Lee in ana man lai
aaman, Fundamentalist anati ho chu JesuNungjui Apostleho thuhil Christian
doc-trine tahsan a anachepi ho, liberal thuhilana doudal ho seinan ana mang in
ahi.
FUNDAMENTALISM MOVEMENT HUNGKIPATDAN THUSIM
A. Fundamentalism ipiham?
Fundamentalism hi 1910 phat lai a Unit-ed States of America a um
protestanthoubung hon chuchi phatlai a houbungana suboi liberalism doudal a
Pathenthutheng Bible thuhil kibulphuna anache-pi conservative movement khat
ahi. Con-servative tichu akikhel lele deilou ho tinaahi.
B. Fundamentalism, fundamentalist(s),Fundamental ipiham?
Fundamentalism akiti teng a movementhina lampang kiseina ahin, Fundamen-talist
hi movement chepi mihemho seinaahi. Chuleh Fundamental akiti kittenghiche
movement chepi mihon achepiule akingapnau thuhilbu (lekhabu) kiseinaahi.
C. Fundamentalism Movement chu itiha anakipan ham?
Athusim chomkim ana veu hite:
Vannoi a houbung thusim a, phat hung kihopdan ivet leh alhangpin thum in
aki-hom in ahi-
1. Ancient Church Ages (AD 30-590)a) Apostleho phatlai (AD 30-100)b) Houbung Pate Phatlai (AD 100-313)c) Houbung khat a ahatlai (AD 313-590)
2. Medieval Church ages (AD 590-1517)a) Roman Catholic Hungpen doh (AD 590-1054)b) Papal a kivaipoh hung kisuhat (AD1054-1309)c) Roman Catholic houbung hung kheh-suh (AD 1309-1517)
3. Modern Church History (AD 1517-pres-ent)a) Martin Luther in Reformation ahinpat(AD 1517-1648)b) Halthah hung lhung (AD 1648-1789)c) Mission Natoh hung kipanta (AD 1789-1914): Hiche phat sung 1910 kum a hi Fundamentalism movement anakipanahi.
D. Fundamentalism movement hinpan-ho chu koi houbung ho hiuvem?
Fundamentalism movement hi interde-nominational movement ahi akiti.
Hijengjongleh apandoh alamkai khat umlouvathil khat poupou kipan thei lou
ahijeh inkon ahinpat ham? Amachu koi houbungmi anahi em ti het chu thilphatah
ahi.
Natahsan lou maithei! Fundamentalismmovement hinpan doh hi PresbyterianHoubung
ho ana hiuve. 1910 kum chun USA a um Presbyterian houbung ho Gen-eral Assembly
achun houbung suboiLiberal thuhil douna ding in thulhuhnaleh tahsan lhongpi
(Fundamental hontuni gei a achepiu doctrine ngaho) chuanasem un ahi. Hiche
apat a chu Funda-mentalism movement chu hung kipan ahoubung dang hon jong dih
asah dungjuiuva ahinjop uva hung pilhing ahi.
Atamjo Presbyterian houbung a kon ahungpot u ahi akiti man a
Presbyterianhoubung ho pat ahi tivang dih loudingahi. Ajehchu, Presbyterian
houbung mitampin Fundamentalism movement chuanapom pouvin, hiche jehchun
amahohou in mun ah ima anakibol pon ahi. Lam-kai masahon Bible study leh
taokhomnaananei u jong chu lampipam lah pou ahanabol jiuvin hiti chun anapan
un ahi.
E. Ipi jeh a hiche movement chu ahinpat u ham?
Modernism kiti Modern Age phatlai a mi-hemte chihna philosophy chun
mihemtelungthim chu Pathen akon gamlatah inapuimang pantan, ama le ama
kisonnalungthim in ahinlon vuhden tauvin ahi.Hiche khang a miho chun Pathen
sangin thildang dang (tichu, Science, lunggilngaitona, tahsa mong a hetna
[experi-ence]) anasong jo tauvin ahi.
Hiche jeh chun Bible hi thusimlou in ahinkoi un, Bible a thilkidang umho
apompouvin, chujongle, huhhingna thupha,vangam le damun, apom pouvin, ajonakei
in, Pathen aumpoi ti chan ahin lhang-sam taovin ahi.
Hitobang thuhil pihi Modernism (Reli-gious Liberalism) hon ahin sap phongphat
uchun, Christiante lah a, adeh in khangthahte, ahin thujo khatan
hitichunLiberalism thuhil chu houbung sung aahung machal jingtan ahi. Hiche
phata chun milui Pathen a kinga phabep hochun “BACK TO THE BIBLE” Bible ah
kilekittao hite ti slogan mangcha in liberalismmovement douna din hiche
movement hiahinpan tauvin ahi.
FUNDAMENTALISM HO TANSAN LHONGPI
Amasa ngaho:
Bible hi Pathen huhaikhum ahin adihlou-na beihel ahi ti atahsan un ahi (2 Tim.
3:16). Nungah thengsel Mariam sung’a Pathenchapa Jesu chu Lhagaotheng
thilboltheina vang a hung peng ahin hijeh a chuJesu chu mihem maimei hilou a
Pathenmihem a hungpeng ahi tijong atahsan unahi (Isa. 7:14). Calvary cross a
Pathen Chapa Jesu thichuVannoi Chonset thoidamna ahi tijongatahsan un ahi.
(John 1:29).
Pathen chapa Jesu chu athilah a kon intahsaphe po pum in lhan akon athoudohkit
e ti atahsan un ahi (Matt. 28:6). Amaamithengte pui a hungkitding,
ahungkitteng mithengho jong amabang a ahsa-phe po pum a thoudoh kitding
ahiuve, tiatahsan un ahi. (Icor. 15:52-54).
Khonung a hung kibelap nite ni:
Tahsan kibahpilou houbung ho le liber-alism thuhil doudallou houbungho
tohkiloikhom louding ahi (Seperatism). (2Cor. 6:17). Thuhil dihlou chu adou a
dou tho dingahi (Militancy) (Jude 4) Khonung a hungkibelap nite ni.
THUKHUM KHANA
Fundamentalism hi 1910 phat lai a Unit-ed States of America a um
protestanthoubung hon anachepiu conservative (akikhel lele deilou hohi
conservative tia kihe ahi) movement ahi. Hiche movement hi Christian masaho
tahsan chepi ho chu ahiuve.
Amahon, Bible Pathen huhaikhum ahin adihlouna beihel ahi, Nungah theng-sel
Mariam sung’a Pathen chapa Jesu chu Lhagaotheng thilbol theina vang a hung
peng ahin hijeh a chu Jesu chu mihem maimai hilou a Pathen mihem a hungpeng
ahi tijong atahsan u ahi.
Calvary cross a Pathen Chapa Jesu thichun Vannoi Chonset thoidamna ahi tijong
atahsan un ahi, Pathen chapa Jesu chu athilah a kon in tahsaphe po pum in lhan
akon athoudoh kit e ti atahsan un ahi, chuleh Ama amithengte pui a hungkitding
ahung kitteng mithengho jong amabang a tahsaphe po pum a thoudoh kitding
ahiuve, ti atahsan un ahi.
No comments